Günümüzde dünya “bilgi yolu birbirine bağlı bilgisayarlar, yüzlerce uydu ve 1000’lerce link istasyonu sitesinde günde 4.8 trilyon dolarlık ticari işlemin yaratıldığı bir ortam haline gelmiştir.”
21. Asra girerken artık “yeni elektronik dünya” (new electronic world) geçerlidir ve kimi yazarlara göre bu süreç bir “net ekonomiye” (net economy) dönüşmektedir. Bu elektronik dünyada işlemler hızlı, ucuz ve daha iyidir. Gerçekten Bill Gates 1990’lı yıllarda bu değişime işaret ederek “bilgi parmaklarımın ucundadır” diyordu.
Böylece asrın sonuna doğru internet, alış- veriş edenlerin bir cenneti haline dönüşmüş, çiçekten arabaya kadar her şey bu yolla satılmaya başlanmıştır. İş hayatı bugüne kadar hiç tecrübe etmediği yeni boyutlara kavuşmuştur.
Aslında bilgi teknolojisindeki hızlı gelişmelere, internet yoluyla elektronik Network’e girişteki yaygın uygulamalara rağmen, bu süreçlerin ticari işlemlerde kullanımı gelişimin ilk safhalarında gözükmektedir. Gerçekten ortaya çıkan “elektronik piyasa” (electronic marketplace) dünya ekonomisinin küçük bir parçasını oluşturmaktadır. Ancak araştırmacılar gelecek birkaç yılda bu alandaki potansiyel büyümenin çok hızlı olacağına işaret etmektedir. İşletme ve hükümetler bu potansiyele uluslar arası pazarların genişlemesi ve küresel ticaretin kolaylaştırılması gözüyle bakmaktadır.
Bu niteliği ile son on yıllık dönemin kuşkusuz “köşe” taşı internettir. Günümüzde milyonlarca insan internet sayesinde büyük bir ticari faaliyet oluşturmaktadır. Bu rakamın 200 yılında 100 milyar dolara ulaşacağı sanılmaktadır. Bir diğer araştırmaya göre, Amerika’da tüketicilerin %14’ü artık alış-verişlerine ilişkin kararlarında internetten etkilenmektedir. İnternet bu özelliği ile sadece ulusal düzeyde değil, ayrıca uluslar arası alanda ad ciddi bir potansiyel yaratmaktadır.
Açık olan husus, gerek tüketici, gerekse işletmelerin ortaya çıkan elektronik ticaret ortamından büyük bir yarar kazandıklarıdır. Tüketiciler bu sayede çok çeşitli mal ve hizmeti tanıyabilme olanağına sahipken, işletmeler geniş bir piyasada rekabet etme imkanını elde etmektedirler.
Gerçekte elektronik ticaret günlük yaşamımızda otomatik para çekme makinelerinden bankacılık alanındaki işlemlerimize kadar pek çok alanı kapsamaktadır. Bu gelişme çeşitli yazara göre, bir “devrim”dir. Bu iletişim ve bilgi teknolojileri, işletmeci ve tüketicileri elektronik işlemler yoluyla birbirine bağlamaktadır.
Elektronik çağ bu yönüyle yeni bir devrimim ifade etmektedir. Çağın sonuna doğru ortaya çıkan bu değişimden bütün ekonomik, sosyal ve siyasal yaşam biçimi gibi, ticaret sektörü de payının almıştır. Ticaretteki bu yeni boyutların ortaya çıkışında internet anahtar rolü oynamaktadır. İnternet yoluyla dünyanın her yerinde elektronik ticaretin gereli tüm işlemlerinin yapmak mümkündür.
Özellikle bu dönüşümlerin finansal hizmet endüstrilerinde büyük bir gelişme yarattığı “bilgiye erişim, satın alma, servisler arası haberleşme, istek ve ödeme şeklinin değiştiği gözlenmektedir. Fakslarla ödeme, sigorta ve ev bankacılığı gibi finansal servisler günümüzde ve önümüzdeki günlerde internet üzerinden yapılabilecektir.”
Böylece internet elektronik ticareti hızlandıran çok önemli bir anahtar rolü oynamakta, CD’lerden, otomobillere kadar çok sayıda ürün bu yolla pazarlanmakta ve satın alınabilmektedir. Ayrıca interneti bir reklam kanalı olarak kullanma eğilim gittikçe yaygınlaşmaktadır. “geçtiğimiz yıl yaklaşık 13 milyar dolarlık bir ticaretin gerçekleştirildiği “web” üzerinden reklam harcamalarının 1 milyar dolara ulaştığı tahmin edilmektedir.”
Aslında internet alış-verişleri elektronik ticaretin sadece bir kısmını oluşturmaktadır.” Elektronik ticaret kavramı aslında internet üzerinden “online” borsa hizmetlerinden satın almaya kadar uzanıyor. Bir görüşe göre, batılı ülkelerde kablolu TV aracılığı ile ve telefonla yapılan sipariş yöntemi de elektronik ticaret kapsamına girmektedir.”4 artık bir “web” sayfası ile video görüntülerinden, grafiklere, seslerden her türlü yazılı metne kadar pek çok bilgi transfer edilebilmektedir. Bu araçlar günlük yaşantımızda sürekli genişlik kazanmaktadır.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin bu şekilde hızla yayılması dünyada sınırlara aşan ölçülerde mal ve hizmetlerin tüm piyasalara yayılmasını sağlamaktadır. Web sayfaları sayesinde şirketler ürün ve hizmetlerinin tüm dünyaya tanıtabilme olanağına sahiptir. 1990 yılına sadece birkaç akademisyen Web’i tanırken, bugün en az 50 milyon insanın “web” sayfalarında gezindiği tahmin edilmektedir. Pek çok insan finans sektöründen, eğlence sektörüne kadar hemen her alanda “web” sayfalarının sağladığı geniş olanaklardan faydalanmaktadır. Böylece daha önce tahmin edilemeyecek bir “global piyasa dijital dünyada” yaratılmış olmaktadır.
Öte yandan yeni teknolojilerin sağladığı bu geniş ve sınırsız olanaklar, yerel işletmeleri ve uluslar arası hızla dönüştürme eğilimindedir. Bu süreç sadece işletmeleri değil, aynı zamanda tüketicileri de etkilemektedir. İnternet ticareti tüketicilere, sınırsız sayıda mal ve hizmet çeşitliliğine ulaşma olanağı sağlamaktadır.
Gerçekten yeni teknolojiler küresel ticaret için hayal edilemeyecek olanaklar sağlamaktadır. Dünyanın herhangi bir yerindeki bir mağaza, ya da işletme “web siteleri” aracılığı ile alış-veriş yapma olanağı vermektedir. Tüketiciler internet sayesinde dünyanın her yerine ulaşabilmektedir.
Özellikle iletişimi ve bilgi teknolojilerinde gözlenen gelişmeler düşük maliyetli, hızlı ve etkin bir haberleşme ve ulaşım olanağı sağlamakta, bireysel bilgisayarlarla pek çok insan evinden dünyanın her tarafı ile iletişim kurabilmektedir. İnternetin sağladığı olanakları insanlara oturdukları yerden sipariş verme ve ödemelerinin gerçekleştirme olanağı sağlamaktadır. Bilgi yoğunluğu bu sistemin bir sonucu olarak sürekli artmaktadır. Gerçekte pek çok internet kullanıcısı yaklaşık 400.000 olan web sayfalarının günde 16.000.000 kez ziyaret etmektedir.
Böyle bir çerçevede gerçekleştirilen elektronik ticaret, daha önce tahmin edilemeyecek bir hızla büyümektedir. Söz gelimi 1995 yılında 100 milyon dolarla ifade edilen bu sektörün ticaret hacmi, 2000 yılında 100 milyar dolarla ifade edilecek boyutlara ulaşacaktır. Bu rakamın önümüzdeki on yılda katlanarak artacağı tahmin edilmektedir.
Buna karşılık, yeni teknolojilerin bir sonucu olarak ortaya çıkan internet beraberinde çeşitli risk ve tehlikelerde getirmektedir. Bunlar arsına özel hayatın gizliliği, bilgilerin korunması, mamul güvenliği vb. konular yer almaktadır. Zamanla hükümetler gelişen bu yeni piyasalarda sorunları nasıl çözümleneceğine ve tüketicilerin nasıl korunacağına ilişkin politikalar geliştirmektedirler. Mevcut kural ve uygulamalar yetersiz ve eksiktir. Bu yöndeki eksik ve aksaklıkların giderilmesi giderek ön plana çıkmaktadır.
Aslında internette ele alınması gereken temel konu güvenlik ve özel hayatın korunması sorunudur. Elektronik ticaret olanakları tüketicilerin maddi güvenliğini ve özel hayatını hiçbir şekilde olumsuz etkilememelidir. Bu konuda getirilecek standartların etkin ve açık olması gerekmektedir. Gerçekte şu anda elektronik ticaretin sorunlarının en ciddisi olarak güvenlik görünmektedir. Bun sorunu çözümlemeye dönük çok sayıda girişim ve çalışmalar yapılmaktadır.
Bu amaçla “Güvenli Elektronik Sistem” (Secure Elektronic Transcition-SET) sisteminin kullanılması önerilmiştir.”SET” uluslararası ödeme kuruluşları olan Visa ve Master kart öncülüğünde IBM ve Microsoft gibi büyük firmaların desteğinde geliştirilmiş bir protokol dür. Yakın bir gelecekte internet üzerinden alış-veriş yapmanın standardı olacak olan SET pek çok firma tarafından desteklenmektedir.
İnternet ticaretinde karşılaşılan bir başka sorun hukuksal normlardır. Sözgelimi Kanada ve Amerika’daki bir web sitesini ziyaret eden bir Avrupalı hangi hukuk düzenine uygun davranacaktır. Bu sorunlar karşılıklı diyalog ve işbirliği içerisinde çözülebilecek sorunlardır.
Temelde elektronik ticaretin boyutları ulusal ve uluslar arası bir düzeyde işbirliği gerektirmektedir. Burada oluşturulması gereken ana politika piyasa kökenli bir ortam yaratmaktır. XIX. Yüzyılın ünlü iktisatçısı Adam Smith’in müdahaleden uzak piyasa fikri bir anlamda global düzeyde internetle sağlanmaktadır. Bu konuda gerçekleştirilmesi gereken an a politika, devlet müdahalesi ile serbest piyasa mekanizması arasında denge kurmaktır.
